Lierspeler Venkel

Gebruikte ik in het verleden venkelzaadjes op of in een brood, nu ik De Judas van Leonardo van Leo Perutz gelezen heb, weet ik beter.

"Want zoals met venkel toebereide zoetigheden en lekkernijen pas aan het slot van de maaltijd worden opgediend, als iedereen reeds voldaan is, zo liet de hertog de lierspeler meestal bij zich roepen als hij geen enkele behoefte meer had aan verstrooiing."

De lierspeler Venkel is een man van weinig woorden die il Moro, de hertog van Milaan, zo nu en dan aangenaam bezighoudt. De roman van Leo Perutz speelt zich af eind 15e, begin 16e eeuw en gaat - heel kort gezegd - over de zoektocht van Leonardo da Vinci naar een geschikt model voor de Judas-figuur die hij op zijn Avondmaal, het nu wereldberoemde fresco in het klooster Santa Maria delle Grazie, wil schilderen. Het is een bijzonder aardige roman die ik met veel plezier herlezen heb.


Frappant is in dit geval ook wat op de achterflap staat: "Opnieuw spreidt Perutz, in een vertaling die hem waardig is, een souvereine stilistische macht tentoon." En ik herinner me dat de vertaalster, eens gast in onze B&B , bijzonder verrrast was te horen dat ik niet alleen de Duitstalige romans van Perutz had, maar ook haar vertalingen. Op 15 februari 2006 schreef Nelleke van Maaren dan ook in 'haar' boeken: "Quelle surprise de trouver Perutz à Hombourg!" En: "Voor Margriet, de enige (?) trouwe fan." Dat laatste is natuurlijk helemaal niet waar; ook al omdat juist cultuurhistorica Leen Huet, die ik geregeld ontmoet op Facebook, me attendeerde op deze roman. Hoe het ook zij, ik ben heel blij dat ik Perutz na een jaar of wat weer uit de kast gehaald heb.

Maar nu de venkel. Het gaat in dit geval niet om de venkelknol, maar om de zaadjes van de venkelplant. Die zaadjes worden in de Aziatische en Mediterrane keuken meer gebruikt dan bij ons. Zoals gezegd, je komt ze hier wel tegen in broodrecepten en wellicht ook in kruidenmengsels voor curry's, maar naar zoete gerechten met venkelzaad moet je langer zoeken. Op internet vind je diverse recepten van cake met venkel, waarbij het vaak om 'onze ' cake gaat, en een enkele keer tref je ook Noord-Afrikaans cake-achtig gebak aan waarin i.p.v. tarwebloem voornamelijk amandelmeel en/of griesmeel gebruikt wordt. En toen wist ik het. In La Patisserie Tunisienne van M. Kouki staan een paar zoete nagerechten waarin venkelzaadjes gebruikt worden! Het is een prachtig boek, maar ik heb er nog nooit iets uit gemaakt. Het is niet het Frans dat me tegenhoudt, maar de voor mij onbekende ingrediënten (levure alsacienne) en ingewikkelde bereidingswijze. Maar allez, ik moet me er van de week toch maar aan gaan wagen, al is het maar om Perutzs lierspeler, die als een onbeholpen en alledaagse man overkomt, alle égards te geven die hij met zijn naam verdient.

Pain de viande sans viande. Uit de verzameling 2

De roman Stoner van John Williams heeft diepe indruk op me gemaakt, om verschillende redenen. Toen ik dan ook vanochtend in mijn kookboekenkast zo maar wat aan het zoeken was en bij toeval - maar wat is toeval - onderstaand kookboekje uit een doos greep, herinnerde ik me meteen de opmerkingen van Archer Sloane, de inspirator van de student William Stoner, n.a.v. het oproepen van Amerikaanse jongens en mannen om deel te nemen aan W.O.I.

"Je moet de geleerde niet vragen om datgene te vernietigen waar hij zijn leven aan heeft gewijd." (...) "Vergeet niet wat u bent, (...) en wat u zou willen worden, en het belang van wat u aan het doen bent. Sommige oorlogen, nederlagen en overwinningen van de mens zijn niet militair en belanden niet in de annalen van de geschiedenis. Hou dat in gedachten als u een beslissing probeert te nemen." Stoner meldt zich niet aan.

Jaren later, er is weer oorlog in Europa, schrijft John Williams over Stoner:
"Een deel van hem deinsde met instinctmatige afschuw terug voor de dagelijkse verspilling, de stortvloed van vernietiging en dood die de geest en het gemoed meedogenloos teisterden. Weer zag hij de faculteit leeglopen; hij zag de jongemannen uit de collegezalen verdwijnen; hij zag de gekwelde blikken van degenen die achterbleven, en zag in die blikken het langzame afsterven van het innerlijk, de bittere slijtage van de emoties en toewijding."


Dergelijke gedachten zijn niet te rijmen met de indruk die uitgaat van de omslag van 101 Recettes de Guerre. Toch zal de schrijver ervan, 'Maître-queux'  Pascal, die volgens de uitgever veel ervaring heeft en in vrijwel elke Europese hoofdstad als chef-kok gewerkt heeft, goede bedoelingen gehad hebben met deze uitgave. Voedsel is in tijde van oorlog - hier W.O.II -  uiteraard schaars en hij geeft nuttige tips 'indispensable à toute ménagère'. Hij verdeelt zijn adviezen in 'pour remplacer' - denk aan boter, koffie, meel, suiker, zeep, tabak - en 'pour conserver' en dat betreft dan eieren, groente, meel, citroenen, tabak etc. Zo bestaat 'beurre économique' uit een mengsel van ei, meel, zout en melk en wordt er van witte bonen mayonaise gemaakt. Tabak die te droog geworden is, kun je het beste in een koekjestrommel doen waar je wat schijfjes appel tussen legt. Fruit zoals appels, peren en pruimen blijft overigens lang mooi door het in parafine te dompelen! Er staan recepten in voor gehakt zonder dat er vlees gebruikt wordt (Pain de viande sans viande), een citroenjenevertje zonder toegevoegde alcohol, wafels die van aardappelpuree gemaakt worden enzovoorts. Maître Paul vertelt wat je moet doen als de boter of het vet ranzig is geworden, dat je gemalen erwten aan je koffie kunt toevoegen zonder al te veel aan smaak in te boeten, van welke bladeren je je sigaretje kunt maken als er geen tabak meer te koop is en hoe handig een 'marmite norvégienne' is, een pan die in Nederland in de hooikist gezet zou worden.

Het is een interessant boekje, dat van meneer Paul, maar dat is dan ook alles. In de 40 pagina's nuttige wenken kom je de oorlog alleen op de voorpagina tegen. Een dergelijke gids die zeker in een behoefte zal voldaan hebben, staat in schril contrast met de zwaarte van de opvattingen en de twijfels van de universitair docenten Sloane en Stoner. Hun moeizaam genomen beslissingen worden niet ingegeven door een praktisch nut of door de wens om te overleven, maar door hoop op overwinning van de geest en de kracht van de liefde.