Born for better things!

Charles Dickens, Oliver Twist of hoe het een jongen van de armenzorg verging. Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht 1986, 452 pp., vertaling C.J.Kelk
Oorspronkelijke titel: Olivier Twist, or the Parish Boy's Progress. By Boz', 1838



Het eerste boek van het jaar (2017) en meteen een mooi begin!

Ondanks de bescheiden verzameling van Dickens-uitgaven, ruim twintig, heeft het (te) lang geduurd, voordat een deel uit de kast kon, mocht, komen! Een echte aanleiding was er niet, denk ik, er was gewoon nieuwsgierigheid. Zou dit soort van boeken, breed uitgemeten geschiedenissen, realistisch, sociaal bewogen, dik (!), blijven boeien van begin tot eind? Op een gegeven moment heb ik soms wat 'over-de-bladzijden-fladderend' gelezen, maar los van die pagina's, vond ik het een mooi boek en vooral het einde ontroerde.

In LIII hoofdstukken wordt het leven van het buitenechtelijke weeskind Oliver Twist verteld, dat zeer moeizaam begint: 'opgevoed' in het armenhuis, daarna een armzalig baantje bij een begrafenisondernemer. Hij vlucht naar Londen en  raakt verzeild in een dievenbende, geleid door de jood Fagin. Af en toe lijkt het erop dat zijn leven ten goede keert, maar die momenten zijn van korte duur. Uiteindelijk, na heel wat avonturen, komt alles goed en blijkt Oliver Twist zelfs van redelijk goede komaf.
Melodramatisch? Nee. Het is een realistisch verhaal dat laat zien hoe de armenzorg in elkaar zit, hoe verpauperd de buitenwijken van Londen zijn, hoe welig de misdaad tiert, hoe weinig de politiek zich gelegen laat liggen aan al deze misstanden. Dat impliceert dat niet zozeer het leven van Oliver Twist de essentie van het verhaal is, maar de sociale achtergrond van het leven in de onderste lagen van de maatschappij. De bekrompen provinciale mentaliteit van de parochie wordt gehekeld; Dickens levert fikse kritiek op de wijze waarop de armenzorg gestalte krijgt. Zo werd er dunne pap van havermeel verstrekt, opdat de mensen niet te lang in het armenhuis zouden blijven. Als Oliver later in de leer is en het aan de stok krijgt met een andere leerjongen, wordt gesuggereerd dat ie zich zo gek gedraagt omdat ie vlees gegeten heeft. "... als u die jongen op havermeel had gehouden, dan zou het nooit zover zijn gekomen." In de werkhuizen zijn er verder gescheiden afdelingen voor mannen en vrouwen om te voorkomen dat er nog meer paupers het levenslicht zouden zien!

Later in het boek gaat het vooral om de misdaad en de ellende in de Londense achterbuurten. Net zoals de wereld van het werkhuis wordt de wereld van de dieven geregeerd door galg en graf. Het is opmerkelijk dat Dickens niet moraliseert, maar beschrijft. Hij beschrijft de misdaad, het in het openbaar ophangen, het leven van prostitués.

De andere wereld, die waar Oliver zou thuis horen en zich uiteraard ook thuis voelt, wordt maar vluchtig beschreven als een waar mensen ordelijke levens leiden en waar buitenhuisjes met cottage-achtige tuinen zijn. Het is juist deze wereld, die van de gevestigde burger, die onwerkelijk is, in tegenstelling tot de wereld van Fagin en Monks (aan lager wal geraakte broer van Oliver die hem uit de weg wil ruimen).

In die zin vind ik hoofdstuk L, 'Vervolging en ontkoming', een van de mooiste. Waarschijnlijk ook omdat dat hoofdstuk na alle ellende, er kan niet meer bij, ogenschijnlijk zo rustig begint met, het lijkt wel, een 'Natureingang'. Een wel heel aparte 'Natureingang', die juist de leleijkheid aangeeft.

"In de nabijheid van dat gedeelte van de Theems, waar de kerk van Rothershire op uit komt, daar waar de huizen aan de oever het vuilst en de beurtschepen het zwartst zijn van het gruis der kolenschuiten en de smook der dicht opeengestouwde, laaggedakte huizen, vindt men de smerigste, zonderlingste en vreemdsoortigste van de vele achterbuurten, die zich in Londen verschuilen, bij het overgrote deel der Londenaren zelfs niet bij name bekend."

Er wordt verder verteld hoe Bill Sikes, nadat ie z'n 'vriendin' Nancy op gruwelijke wijze heeft vermoord, tracht te ontkomen in een van de pakhuizen op Jacobseiland, tevergeefs.

Ook de beschrijving van de laatste dagen van Fagin is knap. Nergens woorden van 'je-verdiende-schuld' en ook niet van mededogen. Het is verbazingwekkend hoe Dickens de schurk schurk laat blijven, die nog steeds denkt dat zijn gewiekstheid hem ook nu, in de gevangenis en veroordeeld tot de galg, niet in de steek zal laten. Zelfs als Oliver onder begeleiding van meneer Bronlow hem bezoekt om te achterhalen waar Fagin zijn geboortepapieren verstopt heeft, denkt ie nog te kunnen ontsnappen.

Het is inderdaad, zoals T.A.Birrel in z'n nawoord schreef, vooral een roman over misdaad en schuld, over verpaupering, over de keerzijden van de industriële revolutie, over verloedering. Het is fijn dat Oliver Twist zijn weg vindt, maar het is verschrikkelijk dat hordes mensen geen andere keuze hebben dan prostitutie en dieverij.

Margriet Hos-Wijnen, Hombourg