Krielaars begint zijn boek, Het brilletje van Tsjechov. Reizen door Rusland niet met het brilletje, maar met dat hondje. Het zien van de verfilming van het bekende verhaal De dame met het hondje in de jaren '70 was een van zijn eerste kennismakingen met Rusland en de Russische literatuur.
Een soortgelijke ervaring heb ik ook. Eind jaren '60, begin jaren '70 zag ik op een zaterdagmiddag een tv-documentaire over Rusland. Waar die precies over ging, weet ik niet meer, wel dat de muziek en de beelden grote indruk op me maakten. Misschien is het daar allemaal mee begonnen!Michel Krielaars vertelt aan de hand van zijn reizen door Rusland - van Taganrog naar Sint-Petersburg en van Moskou tot Vladivostok - over Rusland, over de Russen en over Tsjechov, de schrijver die hem vertrouwd maakte met het landschap, wiens personages 'gewone mensen' waren, die een groot psychologisch inzicht had, een subtiele pen, enzovoorts. Omdat Krielaars vanaf 2007 vijf jaar correspondent voor NRC Handelsblad was in Moskou, was er geen betere gids voor hem dan Anton Tsjechov. "Door zijn brilletje, een pince-nez, hoopte ik de vreemde wereld waarin ik terecht was gekomen beter te kunnen doorgronden." (p.13)
In zo'n 400 pagina's vertelt Krielaars over de kou, de slechte wegen, de bureaucratie, corruptie, alcoholmisbruik, de Wolga, de datsja's, de Sovjetwansmaak, Stalin, versleten kapokjassen, 'De kersentuin', de Russische ziel, bolsjewieken, Odessa, iconen, Anna Achmatova, de KGB, samowar, kalasjnikov, Karel van het Reve, censuur, registratieformulieren, prostitutie, Poesjkin, Russische bruiden, Zaal nr. 6, dissidentschap, Solzjenitsyn, de Oekraïne, de Krim, ballingsoorden, Tataren, roebelcrisis, Nizjni Novgorod, "Naar Moskou, we gaan naar Moskou!", Levitan, Perm-36, drugsgebruik, Tomsk, gastarbeiders, Melichovo, weemoedige soldatenliedjes, wodka, de boeren, de nieuwe rijken, Chordokovski, Poetin, de revolutie, Tolstojs Messianisme ...
De reizen langs al de plaatsen die een rol speelden in het leven van Tsjechov dwingen Krielaars tot het herlezen van de verhalen, tot bespiegelingen over het Rusland van nu. Hij constateert dat de veranderingen tussen toen en nu vaak marginaal zijn. Dat is niet zo vreemd omdat wel gezegd wordt dat Tsjechov zijn tijd vooruit was; bovendien mag men niet vergeten dat Rusland een statische maatschappij is.
Met plezier heb ik met Krielaars en Tsjechov meegereisd, hoewel ik de laatste soms een beetje uit het oog verloor. Maar allez, gezien de ondertitel kan ik daar begrip voor opbrengen. Wat ik niet begrijp, is het ontbreken van een register en bronvermeldingen: er wordt veel geciteerd, maar de precieze herkomst wordt zelden vermeld. Dat is jammer, omdat er zoveel namen en titels genoemd worden; dan was een register een handig hulpmiddel geweest. Een lijst van geraadpleegde literatuur wordt wel achteraan opgenomen, maar ik kan mij toch niet aan de indruk onttrekken dat die een zeer beperkte en zelfs willekeurige keuze is van alles wat in het boek genoemd wordt. Zo zijn er bijvoorbeeld nogal wat pagina's gewijd aan Achmatova en Paustovsky, maar ze ontbreken helemaal in de anderhalve pagina geraadpleegde literatuur, terwijl Brodsky, die in één zin wordt genoemd, wel opgenomen is.Ik kwam zoveel namen van schrijvers, zoveel titels van boeken en verhalen tegen! Telkens weer pakte ik een verhalenbundel van Tsjechov om Krielaars te onderbreken en me te verdiepen in o.a. 'Kruisbessen', 'Een voorval uit de praktijk', 'De repetitor', 'De wolf', 'Een man in een foedraal', 'Dochter van Albion', 'Het huis met de mezzanine', 'De Zweedse lucifer', 'Kinderen', 'Het oude huis' en ... 'De dame met het hondje'!
Het zal duidelijk zijn: Michel Krielaars heeft mijn liefde voor de verhalen en toneelstukken van Anton P. Tsjechov weer aangewakkerd. Door Krielaars' bril heb ik de wereld van Tsjechov en zijn Russen opnieuw leren doorgronden. Ik ben hem er erkentelijk voor.